Kamień Pomorski Kościół parafialny pw św. Jana Chrzciciela »

Plac Katedralny Katedrę, ufundowaną przez księcia Kazimierza I (+1180), zaczęto wznosić być może już w 1175r., a na pewno w 1176r., w miejscu kościoła św. Jana Chrzciciela, wydzielając dla niej teren na wschód od grodu i miasta, gdyż tammogłyznajdować się posiadłości dworu książęcego. Stawiono ją najprawdopodobniej na planie krzyża łacińskiego, jako trójnawową bazylikę z transeptem i chórem, zakończoną półkolisotą apsydą w systemie wiązanym.

Możemy wyróżnić dwa etapy budowy. Pierwszy okres obejmował lata od 1175 r. do rządów biskupa Hermana von Gleichena (1251-1289), a drugi do roku 1370.

W pierwszym etapie wybudowano chór z transeptem. Do zasadniczego korpusu dobudowano zakrystię około 1200 r., oraz kruchtę południową w latach 1230-1250. Na szczególną uwagę zasługują portale: północny, bo najstarszy – pochodzący z XII w. i południowy, bo najpiękniejszy – z lat 1230-1250. Bardzo cennym zabytkiem są, obecnie znajdujące się w kruchcie, terakotowe rzeźby romańskie z połowy XII w., przedstawiające Adorację Baranka oraz polichromia romańska na sklepieniu chóru i apsydy. Wraz z objęciem rządów biskupa Hermana zaczął się drugi etap budowy i nastąpiła zasadnicza zmiana dotychczasowego projektu. Przy południowej ścianie prezbiterium rozpoczęto budowę kwadratowego kapitularza, a w oparciu o północne ramię transeptu zaczęto budować południowy krużganek wirydarza. Powyższe prace zostały dwukrotnie przerwane z powodu najazdów wojsk brandenburskich w roku 1273 i w 1308. Po 1308 r. katedra nie tylko została odbudowana ale najprawdopodobniej, począwszy od rządów biskupa Fryderyka von Eickstedta, rozbudowana. Na planie i fundamencie romańskiej bazyliki przystąpiono do budowy korpusu nawy głównej z dwiema nawami bocznymi. Stosując dalej cegłę jako materiał, budowano już w stylu gotyckim. W celu ujednolicenia nowego wnętrza nawy głównej z dwoma przęsłami romańskimi chóru i transeptu zastosowano dla wsparcia sklepienia łuk tarczowy, zaś całe sklepienie krzyżowożebrowe nawy głównej oparto na dwunastu filarach, symbolizujących dwunastu Apostołów Zastosowano tutaj system wiązany, co znaczy, że co drugi filar jest, zróżnicowany w wielkości. Nawy boczne różnią się między sobą. Południowa jest szersza i posiada sklepienie gwiaździste, natomiast północna jest węższa i ma sklepienie krzyżowo-żebrowe. Od strony zachodniej, na przedłużeniu osi nawy głównej, wzniesiono gotycką wieżę na planie kwadratu (długość katedry z wieżą wynosi 58 m). Wieża ta nie miała wejścia do świątyni, co zresztą stanowi cechę charakterystyczną katedr. Wejście do katedry prowadziło przez portale w transepcie oraz przez gotycki portal w nawie południowej. W międzyczasie powiększono kapitularz i wybudowano ceglane lektorium. Wspierało się ono na ośmiu filarach i wytworzyło w katedrze dwa oddzielne wnętrza: prezbiterium czyli chór i korpus nawowy. Zarówno u góry empory lektoryjnej, jakby na piętrze, jak i na dole, znajdowały się ołtarze. Po skończeniu zasadniczych prac przy budowie świątyni przystąpiono do jej przyozdabiania. W 1410 r. wzniesiono piękną attykę ceglaną, a W 1419 r. wybudowano kaplice Lepelów (św. Jana).

W katedrze pierwotnie Fragment były 23 ołtarze, do czasów ołtarza głównego współczesnych został jednak tylko XVI-wieczny tryptyk: gotycki. Inne zabytki to: chrzcielnica wczesnogotycki z 1330 r. (najstarsza, pochodzi, jak przekazuje tradycja, z czasów Bolesława Krzywoustego), XV-wieczny krucyfiks w formie Drzewa Życia, stalle z lat 1440-1450, figury Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty z 1480 r., organy z 1485 r.

Katedrę upiększały malowidła. W czasie prac remontowo-konserwatorskich, prowadzonych w latach 1934-1939 pod kierunkiem W. Ohlego i G. Bronischa i prac malarskich, prowadzonych w latach 1938-1940 przez G. Hoffmana ze Szczecina, udało się częściowo zrekonstruować średniowieczne malowidła W skarbcu, na sklepieniu naw i w prezbiterium. W skarbcu odkryto sceny o tematyce maryjnej z XIV W. w pierwszym przęśle nawy głównej odsłonięto polichromię przedstawiającą Chrystusa Sędziego — Pantokratora, a w prezbiterium — ogród rajski. Jednak bogaty skarbiec czynił ją jeszcze słynniejszą. W podziemiach katedry pochowano niektórych z książąt i biskupów oraz kanoników.

W 1544 r. umarł ostatni katolicki biskup Erazm von Manteuffel. W latach 1544-1810 świątynia stała się siedzibą luterańskiej kapituły, a następnie kościołem unijno-ewangelickim.

Krata wokół chrzcielnicy w Katedrze W Kamieniu Pomorskim
Krata wokół chrzcielnicy – późny manieryzm (1685 r.) ufundowana przypuszczalnie testamentem Bogusława de Croy
Wielki miłośnik kamieńskiej katedry, ostatni po kądzieli książę pomorski i biskup tytularny Ernest Bogusław de Croy (+1684), odmienił wyposażenie świątyni, fundując już jako jej Proboszcz od 1661 r. – barokowe organy, ambonę (1682) i lektorium (1684), postawione w miejsce rozebranego, gotyckiego. Zamknęło ono prezbiterium ozdobną kratą z ołtarzem Chrystusa przed Piłatem według sztychu Rembrandta. Ufundował również kratę (1685) wokół gotyckiej chrzcielnicy w transepcie północnym. Obok organów i Ołtarza, równie wielkie walory artystyczne ma ambona. W niszach wielobocznego korpusu ambony, oddzielonych narożnymi kolumienkami, znajdują się rzeźby czterech Ewangelistów i św. Pawia. Między kolumienkami, w płycinach parapetu osłaniającego schody oraz w bramce, malowane zostały sceny symboliczne. W zaplecku ambony widnieje panorama Jerozolimy stanowiąca tło dla rzeźbionego krucyfiksu. W rzeźbionym obramowaniu zaplecka umiejscowiono dwie postacie niewieście podtrzymujące uniesionymi w górę rękoma sześcioboczny baldachim ambony. Na gzymsie baldachimu w medalionach widnieją sceny ze Starego Testamentu oraz rzeźby — aniołki z symbolami Męki Pańskiej, w zwieńczeniu zaś widoczny jest św. Jan Chrzciciel z Barankiem na ramieniu.

W północnym skrzydle transeptu, na jego wschodniej ścianie, radca dworu książęcego Gerhard Rabener Wystawił w 1686 r., dla swojej rodziny kosztowne epitafium. Zdobiło ono wejście do grobowca. Pośrodku epitafium wisiał portret Rabenera, jego trzech synów i małżonki, a po bokach stały m.in. rzeźby Chrystusa Króla i Mojżesza ( wys. 185 cm.) Rzeźby przetrwały do naszych czasów, po portretachpozostały zaś tylko ozdobne ramy.

W 1803 r. rozebrana została zniszczona wieża katedralna, pochodząca z 1649 r. W latach 1848-1850, na polecenie Fryderyka Wilhelma IV, króla Prus (1840-1861), został przeprowadzony w katedrze generalny remont pod kierunkiem ówczesnego konserwatora sztuki von Quasta. Usunięto z naw bocznych empory barokowe, grobowce zamknięto i zasypano, a następnie położono nową posadzkę. Wybudowano nową wieżę zachodnią, nawiązując do tej z XIV w. Wieża ta została przebudowana w latach 1934-1939 i wtedy nadano jej obecny kształt. Pozbawiono z tynku i dawnej polichromii wszystkie ściany, a w to miejsce nałożono nowy tynk z mielonej cegły, grafitowany po wierzchu na kształt lica ceglanego. Król Fryderyk Wilhelm IV w roku 1858 ufundował witrażowe oszklenie dla 5 okien w apsydzie prezbiterium (po zrekonstruowaniu w 1986 r. zachowało się ono do dzisiaj). Z tej samej fundacji przystąpiono do restauracji krużganków wirydarza. Niestety nie odbudowano południowego skrzydła wirydarza, ponieważ zaistniała potrzeba postawienia tam przypór podtrzymujących korpus budowli. W 1912 r. założono instalację ogrzewania katedry i elektryczne oświetlenie. W czasie II wojny światowej obiekt został nieznacznie uszkodzony kilkoma pociskami artyleryjskimi, które zniszczyły oszklenia i pokrycie dachowe. Natomiast wnętrze katedry ogołocono z głównego ołtarza – tryptyku, krucyfiksu z 1270 (obecnie znajduje się on w Muzeum Narodowym w Szczecinie) i ze skarbca katedralnego. Obiekty te zostały wywiezione tuż przed nadejściem frontu do pobliskiego kościoła w Benicach, gdzie rezydował Hasso von Fleming, sprawujący opiekę na protestancką wówczas świątynią. Po zakończeniu działań wojennych katedra znowu stała się katolickim kościołem parafialnym. Jej rekoncyliacji dokonał 16 września 1945 r. ks. Henryk Kulikowski. Od tego czasu wystrój katedry ulegał następującym zmianom:

– w 1945 r. wykonano ołtarz w kaplicy Lepelów dla obrazu Ukrzyżowanego Zbawiciela z Matką Bolesną pod krzyżem z brzozdowieckiego kościoła ( obraz ten przywiózł ze sobą ks. Michał Kaspruk, proboszcz parafii kamieńskiej w latach 3 IV 1946 – 4 IX 1962, z Brzozdowiec z pow. Złoczów w archidiecezji lwowskeij. W XVI w. słynął on już łaskami, a w roku 1746 został uznany przez arcybiskupa lwowskiego M.I. Wyżyckiego za cudowny);

– w 1948 r. powrócił do katedry tryptyk (w 1945 r. został on zwieńczony kruzyfiksem z 1340 r., pochodzącym z ołtarza kościoła św. Mikołaja w Kamieniu Pomorskim);

Zabytek - ambona wczesnobarokowa.
Wczesobarokowa ambona, ufundowana w 1683 r. przez księcia Bogusława de Croy; na ściankach ambony widnieją płaskorzeźby przedstawiające wizerunki 4 Ewangelistów.
– w 1961 r., przeniesiono nadstawę ołtarza “Ecce Homo” (ze scenami: retabulum – “Chrystusa przed Piłatem”, w predelli – “Ostatniej Wieczerzy”, w zwieńczeniu – “Zmartwychwstania”; nad ołtarzem, jeszcze przed II wojną światową, umieszczony był kilkumetrowy krzyż z figurą Chrystusa – dzisiaj wisi on na zachodniej ścianie południowego skrzydła transeptu – oraz figury Marii Magdaleny u stóp krzyża i po bokach Matki Bożej i św. Jana Chrzciciela) z kraty lektoryjnej do nawy głównej, umieszczenie go przy pierwszym prawym filarze, natomiast pozostawioną podstawę wykorzystano na ołtarz;

– W 1962 r. ustawiono (po konserwacji) XVII-wieczny ołtarz ,Ukrzyżowania” z kościoła parafialnego w Trzęsaczu przy wschodniej ścianie południowego skrzydła transeptu (ten barokowy ołtarz z płaskorzeźbionymi scenami: Ostatniej Wieczerzy” w predelli. “Ukrzyżowania” w retabulum i “Zmartwychwstania” w zwieńczeniu, znajdujący się w katedrze od 1905 r., został wykonany w 1673 r. przez Joachima Sellina z Wolina i przez niego sygnowany);

– 1962 r. przeniesiono ołtarz główny z kościoła św. Mikołaja w Kamieniu do katedry i usytuowano go w nawie głównej Przy pierwszym lewym filarze (Wojewódzki Konserwator Zabytków Szczecinie przekazał go w 1962 r. parafii, ale z pewnymi ubytkami, a mianowicie: w szafie środkowej brakowało bocznych figur oraz figury Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Ewangelisty, a predelli “Ostatniej Wieczerzy”. Jego rekonstrukcja i konserwacja nastąpiła w roku 1963. Obecnie w części środkowej umieszczony jest obraz Matki Bożej Częstochowskiej;

– w 1957 r. zbudowano ołtarz centralny i ustawiono go na skrzyżowaniu naw. Natomiast płytę ołtarzową z rozebranej podstawy lektoryjnej wmurowano na pamiątkę w posadzkę na osi prezbiterium.

Katedra Kamieńska wzbogaciła się również o dwa obrazy sztalugowe na drewnie z 1527 r. autorstwa Łukasza Cranacha Starszego. Wiszą one na północnej ścianie prezbiterium. Niestety dawna gotycka ambona z Katedry Kamieńskiej znajduje się do dzisiaj w kościele filialnym w Kozielicach, a dawny główny ołtarz z XIV w. od roku 1983 w Katedrze Szczecińskiej.